Ayakta yazmak | Can Bahadır Yüce

Ayakta yazmanın yorgunluğu geçer, diz çökerek yazmanın utancı kalır.

Bu yazı birkaç yıl önce yazılmıştı. Baskılara rağmen kalemi elimizden düşürmemeye çalışıyorduk. Bunca zaman sonra hâlâ “ayakta” yazdığımıza göre yazının eskimediğini düşündüm. Üstelik ayakta yazmayı iyice öğrendik: Eskiden maaş karşılığında, ulusal bir gazetede sesimizi duyurmanın görece konforuyla yazardık. Şimdilerde başka işler yaparken, günlük telaşlar arasında, gerçekten ‘ayakta’ yazıyoruz. Belki daha yorucu ama içten…

***

Ayakta yazanları (düz anlamıyla) biliyoruz: Ernest Hemingway yazı makinesini göğüs hizasına yerleştirir, dirseklerini yüksek masasına dayayıp ayakta çalışırmış. Charles Dickens’ın kitaplarla tıka basa dolu odasında bir “uzun ayaklı masa” bulundurmayı ihmal etmediği söylenir. Virginia Woolf “bir iki adım geri çekilip yaptığı işi seyreden ressam gibi” bazen ayakta yazarmış. Bir de şiirlerini geceleyin ayaküstü kâğıda geçiren Fernando Pessoa var. Defterini buzdolabının üstüne koyup yazan iri cüsseli Thomas Wolfe ise herhalde en sıra dışı örnektir. Ayakta çalışanlar yalnız edebiyatçılar değil: Leonardo da Vinci bilimsel çizimlerini yerine oturmadan yapıyordu. Yazarlığı devlet adamlığının gölgesinde kalan Winston Churchill’in günde on puro içmesine rağmen 90’ına kadar yaşaması, ciltlerce kitabını ayakta yazmasına bağlanır.

Ayakta mı oturarak mı yazmalı sorusunun tarihi 19. yüzyıla kadar uzanıyor. Gerçi ilk modern romanın yazarı Cervantes, kendini masada çalışırken resmetmişti ama konuya gerçekten kafa yoran ilk romancı, ondan üç yüzyıl sonra Flaubert oldu: “İnsan ancak otururken düşünebilir ve yazabilir.” Flaubert’in bu konudaki kesin inancı kahramanları için de geçerliydi:  Bilirbilmezler romanında Bouvard ve Péchuchet, kendilerine çift kişilik bir masa yaptırıp onun üzerinde çalışırlar. Aslında yaptıkları iş, başkalarının düşüncelerini kopyalamaktan ibarettir; iki kahraman yeni bir şey üretmez, duyduklarını aktarmakla yetinirler. Yine de Flaubert zavallı salaklarına büyükçe bir masayı layık görmüştür.

Fransız romancıya yıllar sonra cevap veren Nietzsche, “Seni nihilist!” demişti, “Ancak yürürken varılan düşüncelerin bir değeri vardır.” Yürüyüşçüleri (ki saymakla bitmez) ayrı tutuyorum, fakat Wordsworth’ü anmamak olmaz: Romantik şair (bir hesaba göre) hayatı boyunca 180 bin mil yürümüştü. Öteki uçta ise oturmak şöyle dursun, yatarak yazanlar (Proust, Twain, Capote) var. Capote’nin, “Ben tamamen yatay bir yazarım,” sözü aslında bir gerçeğin düz ifadesinden başka bir şey değil.

Ayakta yazmak denince Michel Tournier’nin bir anısı da unutulmaz: Bir gün mahkûmlara konuşma yapmak için bir hapishaneye davet edilen yazar, o buluşmada “ayakta yazmak” (écrire debout), yani baskılara boyun eğmemek gerektiğini anlatır. Birkaç ay sonra Tournier’nin evine, marangozhanede çalışan mahkûmlardan bir armağan gelir. Yüksek bir masadır bu, üzerinde de bir not vardır: “Ayakta yazmak için… Cléricourt Mahkûmlarından.”

Mahkûmlar yazarı gerçekten yanlış mı anladı, yoksa bir muziplik mi düşündüler, bilmiyoruz. Gelgelelim, ayakta yazmanın her zaman ayakta durmakla ilgili olmadığına kuşku yok. Hekimoğlu İsmail yıllarca tekerlekli sandalyesinden “ayakta yazma” dersi verdi. Ayakta yazmanın bir eylem değil, bir duruş olduğunu söylemek gereksiz. Yazının işlevini “insanları ayağa kaldırmak” diye tanımlayanlardan değilim (Neruda’ya karşı Borges’in tarafındayım bu tartışmada) ama ayakta yazanların karanlıkta birer sis çanı olduğunu biliyorum. Bu yüzden, ayakta uyuyan toplumlarda ayakta yazanlara daha çok ihtiyaç var.

Zihin dünyamızı kuşatan hantallık, oturarak yazanların sayısıyla da ilgili. Bir toplumun çöküşünde, diz çökerek yazanların payı azımsanabilir mi? Ayakta yazanların has yazı adamları oluşu bize şunu hatırlatıyor: İnsanoğlunun bu soylu eylemi, ayak öperek yapılmaz.

Ayakta yazmanın yorgunluğu geçer, diz çökerek yazmanın utancı kalır.